דינה איז געזעסן אַליין אין קיך און, װי איר מינהג איז געװען, געהאַלטן אין צוקלעפּן בילדער צו די בלעטער פֿון אַלבאָם. אירע קינדער שלאָפֿן שוין, זייערע װייכע גופֿימלעך באַקװעם צוגעטוליעט צום װאַרעמען לײַלעך. נאָר זי זיצט אומרויִק שטיל. צו מאָל לאָזט זי אַרויס אַ שטילן זיפֿץ, קוים װאָס מע הערט אים, אַזוי װי דאָס פּישטשען פֿון די מײַזעלעך, װאָס לעבן אין דער װאַנט. דער שמאָלער פֿענצטער נעבן איר קוקט אַרויס אויפֿן גאָרטן. די לעצטע שקיעה־שטראַלן שײַנען דורך די צווײַגן פֿונעם האַלב־נאַקעטן בוים. זײַנע אַמאָליקע טונקל־גרינע בלעטער װאַלגערן זיך אויף דער ערד, און זעען אויס אין די שאָטנס שימלדיק און טרוקן װי אַלט פֿאַרפֿוילט ברויט.
דאָס לעצטע ביטערע קריגערײַ מיטן ברודער האָט זי שטאַרק וויי געטאָן, און שטאַרק געפּײַניקט איר געװיסן, װי מע װאָלט אַרײַנגעשטאָכן לאַנגע שפּילקעס אין די גרויע תּהומען פֿון איר מוח. דאָס הילכיקע קלאַפּן אין קאָפּ האָט צעשאָסן קאַלטע שטראָמען אין אַלע גלידער פֿון איר גוף.
צי איז זי טאַקע אַזוי שלעכט װי נתנאל מיינט? האָט דינה זיך געחידושט. זי װיל נאָר, אַז ער זאָל געפֿינען אַ דרך אין לעבן, נישט זיך יאָגן נאָך װילדע אומרעאַליסטישע חלומות. נאָר ער מיינט פּונקט פֿאַרקערט, און באַציט זיך מיט איר ווי מיט אַ דם־שׂונא…
אויף דער פּאָדלאָגע, צווישן אירע פֿיס ליגט אַ גרויסער פּלאַסטישער קאַסטן אָנגעפּיקעװעט מיט הויפֿנס אַלטע שטויביקע פֿאָטאָגראַפֿיעס. די מאַמע האָט תּמיד געזאָגט, אַז זי װעט אַמאָל אויססדרן די משפּחה־בילדער אין קאַסטן, נאָר די הויפֿנס זענען געװאָרן אַלץ העכער, די קאַסטנס וואָס מערער, און זי אַליין — וואָס קראַנקער און אומבאַוועגלעכער, איז טאַקע גאָרנישט געוואָרן פֿון אירע פּלענער.
אַך, װי קען עס טאַקע זײַן — האָט דינה זיך ווײַטער געוווּנדערט, אירע דינע שװאַרצע ברעמען בייזלעך פֿאַרשפּיצט איבער די ברייטע רעמען פֿון אירע ברילן. צי האָט זי נישט אַליין אויפגעהאָדעוועט נתנאל’ען נאָך דער מאַמענס פּטירה, בשעת דער טאַטע איז אַרײַן אין אַ טיפֿער מרה־שחורה איבער זײער ביטערער דאָליע?? דינה דערזעט אַ בילד פֿון נתנאל’ען װי אַ 5־יעריק קינד. מיט אַ פֿאַרריסן קאָפּ נעמט ער אַרום דעם טאַטן אויפֿן אַלטן שפּילפּלאַץ. נתנאל האָט אַזוי ליב דעם טאַטן און מיט איר — שלאָגט ער כּפּרות! ואל־קין ואל־מנחתו לא שעה [און צו קין און צו זײַן קרבן האָט ער זיך נישט געקערט]. ס’טײַטש?! ער האָט פֿאַרנאַכלעסטיקט זײַנע אַחריותן װי אַ טאַטע און איז אַנטלאָפֿן צום עבֿר, זיך באַהאַלטן אינעם עיפּושדיקן עבֿר! נאָר נישט דינה! זי האָט אַליין געהאָרעוועט צו זײַן אַ גוטע מאַמע צו אירע אייגענע קינדער, מנשה און אפֿרים, און זיך געפֿירט ווי אַ געטרײַע פֿרוי, בשעת איר מאַן האָט „פֿאַרברענגט‟ לאַנגע שעהען בײַ דער אַרבעט – ביז ער איז אין אַ מיטװאָך אַוועק, זי פֿאַרלאָזט מיט די קינדער, אָן שום זכר, גלײַך ווי מע לאָזט איבער דאָס מיסט! איז פֿאַר וואָס זשע האַלט נתנאל נישט פֿון איר? פֿאַר וואָס קען ער זי נישט זען מיט אַלע אירע מעלות און מעשׂים טובֿים?! ויחר לקין מאד ויפלו פנו [האָט קין זיך זייער געערגערט], און דינה איז געוואָרן שטאַרק באַזאָרגט.
די בילדער אויפֿן טיש האָבן פּלוצעם גענומען זיך טרײסלען צוליב דער מאָבילקע אונטער זיי און דינה האָט זיך אויפֿגעװעקט פֿון אירע פּײַנלעכע מחשבֿות. זי האָט געכאַפּט דעם טעלעפֿאָן אונטער אַ פֿאָטאָגראַפֿיע פֿון נתנאל און דינה װי זיי הוידען זיך צוזאַמען אויפֿן זעלבן שפּילפּלאַץ, און דערזען אַז דאָס האָט נתנאל געקלונגען און ערשט איבערגעלאָזט אַן אָנזאָג.
„דינה, אַאַאַ, ס’איז מיר אַזוי שװער צו זאָגן, זאָלסט װיסן, דינה’לע, אַ־אַז איך האָב דיך ליב,‟ האָט נתנאל אַרויסגעװיינט ווי ער פֿלעג עס טאָן קינדװײַז, מיטן זעלבן תּמימותדיקן קול. „עס טוט מיר שטאַרק באַנג, װאָס מיר קומען אויס אַזוי שלעכט. איך, איך װיל זיך קענען באַציִען צו דיר לײַטיש, מער נישט מיט קיין קריגערישע װערטער…‟ נתנאל האָט געשװיגן אַ רגע, ער איז קענטיק געװען איבערגענומען פֿון זײַנע טרויער־געפֿילן. „הײַנט אין עראָפּלאַן האָב איך זיך דערמאָנט װען איך בין אַראָפּגעפֿאַלן פֿונעם בוים אין גאָרטן און צעבראָכן ביידע הענט־געלענקען. געדענקסט װי איך בין תּיכּף אַרײַן אין שטוב, און געװאָרפֿן מײַן קאָפּ טיף אין דיװאַן? איך האָב געשריגן און געיאָמערט אַזוי הויך ביז דו ביסט אַרײַנגעלאָפֿן פֿון קיך און מיך אַרומגעכאַפּט אין דײַנע אָרעמס, מיך געטרייסט ווי נאָר אַ מאַמע קאָן. איך האָב דיך האָלט, דינה. פֿאַרגעס דאָס נישט. איך האָב דיך האָלט.‟
דינה זיצט שטיל און וויינט, זי קנאַקט מיטן פֿויסט אויפֿן טיש. אירע זודיקע טרערן צעגיסן זיך אויף די בילדער פֿונעם אַלבאָם, דורכווייקנדיק זײַנע פֿרישע בלעטער, וואָס זעען שוין אויס אַ ביסל פֿאַרקנייטשט און גראָבלעך.
זי ווערט באַשאָטן מיט אירע פּײַנלעכע מחשבֿות און געפֿילן ווי אַ שׂונא אַ גיבור וואָלט געפֿירט מלחמה קעגן איר פֿון אינעווייניק, וילפת שמשון את־שני עמודי התוך אשר הבית נכון עליהם [און שמשון האָט אַרומגענומען די ביידע מיטלסטע זײַלן וואָס דאָס הויז איז געווען באַפֿעסטיקט אויף זיי] און דינהס קאָפּ האַלט שיעור נישט בײַם צעשפּאָלטן װערן. אוי גאָטעניו, וואָס זאָל זי טאָן? זי וועט שוין נישט אַזוי גיך קומען צו זיך און האָט געוויס נישט קיין כּוח אים הײַנט צוריקצוקלינגען. וועט זי זען וואָס ס’טוט זיך מאָרגן… אוי, וואָס עס וועט זיך טאָן מאָרגן.
דער רוסישער טײַך האָט מען אַ נאָמען געגעבן נאָך די רוסן די אַװאַנטוריסטן, װאָס האָבן מיט הונדערטער יאָרן צוריק אויסגעפֿאָרשט דעם ראַיאָן װוּ ס’געפֿינט זיך יוקאַיע. זענען די רוסן געפֿאָרן מיט באַרקעס אויפֿן טײַך, אָנהײבנדיק בײַם דאָרף װיליצע אויף צפֿון, געפֿאָרן דורך יוקאַיע װאָס איז געלעגן אין סאַמע מיטן פֿון ראַיאָן, לעבן דער גרויסער אָזערע, דערנאָך זענען זיי פֿאַרבײַ האָפּלאַנד און הילדסבורג אויף דרום, געטאָן אַ קער אויף לינקס, נישט װײַט פֿון דער שטאָט, סאַנטאַ ראָזאַ, װוּ ס’האָבן געװוינט אַ סך קריסטלעכע משפּחות, ביז מע האָט דערגרייכט דעם אָקעאַן אויף מערבֿ, און זיך געלאָזט װײַטער, אויסזוכנדיק אַנדערע אומבאַקאַנטע מקומות.
הייסט עס, אַז דער טײַך איז נישט געװען אַזוי ברייט, נאָר זייער טיף, און די היגע אײַנװוינערס האָבן מורא געהאַט פֿאַר די שרעקעװדיקע באַשעפֿענישן װאָס לויערן כּלומרשט אין זײַנע טיפֿענישן. האָבן זיי זיך נישט געװאַגט אַרײַנצוגיין טיף אין װאַסער. ס’איז אַפֿילו אַרומגעגאַנגען אַ מסורה, אַז דער טײַך פֿאָדערט יעדעס יאָר אַ קרבן, האָבן די קריסטן איבערגעגעבן אויף דעם צװעק איינער פֿון זייערע קינדער, און ס’האָט זיך במילא געטראָפֿן, אַז ייִדישע װײַבער זאָלן האָבן פֿון צײַט צו צײַט צוריקגעקומען אין שטעטל יוקאַיע מיט אַ געיאָמער, פֿאָכנעדיק אין האַנט די פֿאַרבלוטיקטע בגדים פֿון זײערע קינדער, װאָס מע האָט געפֿונען אין װאַסער.
נתנאל האָט פֿיקסירט זײַנע אויגן אויף די שטראָמשװעלן, װאָס האָבן געפֿלאָסן װי סטאַדעס פֿערד, אַראָפּלויפֿנדיק נאַשפּיץ אויף דער אייבערלאַך פֿון טײַך. דוד, דער „אובער‟־שאָפֿער, האָט געהאַלטן אין מיטן דערציילן נתנאלען די געשיכטע פֿון דעם רוסישן טײַך, װאָס האָט פֿאַרפֿלייצט יוקאַיע. זײ זענען געזעסן אין בלויען לאַסט־אויטאָ, פּאַרקירט פֿאַר אַן אַלטן פֿאַרזשאַװערטן פּאַרקאַן, װוּ ס‘איז אַמאָל געשטאַנען דער בית־עלום. „פֿאַקטיש איז דאָס געװען זייער אַ גרויסער צװינטער,‟ האָט דוד דערציילט „און אין סאַמע מיטן האָט זיך געפֿונען דער בית־עלום, אַרומגערינגלט מיט אַ נידעריקן גדר.‟
נתנאל האָט נישט אַראָפּגעלאָזט די אויגן פֿונעם טײַך. ער האָט זיך פֿאָרגעשטעלט װי דער בית־עלום האָט אויסגעזען פֿאַרן מבול – מיט ביימער, גראָזן און בלומען, װאָס האָבן גערוט בשלום צװישן די רייען אַלטע מצבֿות. און דאַן האָט עס גענומען רעגענען און שטורעמען. דאָס װאַסער האָט אַרויסגעפֿלאָסן איבערן ברעג טײַך און איבערגענומען בריקן, הײַזער, פֿעלדער און דעם צװינטער מיטן בית־עלום צוזאַמען. „איך גיי אַרײַן,‟ האָט נתנאל געזאָגט מיט אַ שטיל קול, בשעת דוד האָט װײַטער דערציילט.
„האָסט געהערט? איך גיי אַרײַן,‟ האָט ער איבערגעחזרט.
דוד האָט זיך אָפּגעשטעלט אין מיטן וואָרט. אַ פֿאַרחידושטער האָט ער געענטפֿערט: „ביסט משוגע? דער טײַך איז זייער געפֿערלעך. און װער װייסט װאָס ס’לויערט דערינען. די מצבֿות זענען מסתּמא אָפּגעשװענקט געװאָרן אונטערן וואַסער אין משך פֿון די יאָרן און די אונטערשטראָמען זענען דערצו אָן אַ שיעור, מע קען דערטרונקען װערן אין זיי!‟
„עס גייט מיר נישט אָן. אויב מיר איז באַשערט צו שטאַרבן, װעל איך שטאַרבן. אָבער זיך אומקערן אַהיים מיט ליידיקע הענט װאָלט געמײנט אַז די גאַנצע נסיעה מײַנע איז געװען אַן אומזיסטע.‟
נתנאל איז אַרויס פֿון אויטאָ און גענומען זײַן טשערמאַדאַנטשיקל מיט דער טאָרבע, וואָס ער האָט געהאַט אַוועקגעלײגט אונטערן בענקל. „אַ דאַנק פֿאַרן פֿירן מיך אַהין. פֿאָר געזונט.‟
דוד האָט געגלאָצט אויף נתנאל’ען, װי ער גײט דורך אַן עפֿענונג פֿון פּאַרקאַן צום ברעג טײַך. נתנאל האָט זיך אויסגעטאָן און זײַן בלאַסער רוקן האָט אָפּגעשפּיגלט די װײַסע װאָלקנס אין הימל. ס’איז קענטיק, אַז ער גייט נישט אָפֿט אויף דער זון אָן אַ לײַבל. דודס פֿאַרגלאָצטע אויגן האָבן איצט געשמייכלט. „ער איז טאַקע משוגע,‟ האָט דוד אַ לאַך געטאָן צו זיך, „נאָר קיין פּחדן איז ער נישט.‟
נתנאל איז געשטאַנען אויפֿן ברעג טײַך אין די גאַטקעס. אַ קיל װינטל האָט געבלאָזן איבערן װאַסער. ער האָט זיך אַ טרייסל געטאָן מיטן לײַב, איין פֿוס געשטעלט אין װאַסער, אַזוי װי מע טוט װען מע װיל אויסגעפֿינען װי קאַלט ס’איז. פּאַװאָליע, אַ גליד נאָך אַ גליד, און דערנאָך פּלוצעם צוריקגעצויגן דעם פֿוס און זיך אַ װאָרף געטאָן אינעם װאַסער.
דער טײַך איז געװען בלאָטיק, מע האָט גאָרנישט געקענט זען, נאָר נתנאל האָט דערפֿילט, אַז די קבֿרים געפֿינען זיך נישט ווײַט אונטער אים. אמת, ער איז געשוווּמען אינעם נישט־זיכערן אומקלאָרן װאַסער אויף גאָטס באַראָט, נאָר דאָס האַרץ ציט אים, און די חושים פֿירן אים. איז ער װײַטער געשוווּמען ביז ער האָט דערפֿילט אַ שװעריקייט אין גוף, און גלײַך אַרויפֿגעשװוּמען צו דער אייבערפֿלאַך פֿון װאַסער צו כאַפּן דעם אָטעם.
דוד איז שוין מער נישט געװען אין אויטאָ, נאָר געשטאַנען בײַם ברעג און געהאַלטן אין אויסטאָן זיך.
„איך מיין, אַז איך האָב זיך אָנגעשטויטן אין עפּעס!‟ האָט נתנאל אויסגעשריגן צו דודן.
„אָקײ, װאַרט אויף מיר, איך קום אויך,‟ האָט דוד געמאַכט צו אים.
„דערווײַל גיי איך זוכן, אפֿשר איז גאָרנישט!‟ און מיט דעם איז נתנאל צוריק אונטערן װאַסער.
אַרום אים איז געװען שטאָק פֿינצטער. נתנאל איז געשװוּמען אַלץ טיפֿער אינעם חושכדיקן אָפּגרונט. ס’האָט זיך אים אויסגעדאַכט, אַז זײַן גוף װערט אַלץ שװערער, װי דאָס װאַסער רינט אַרײַן אין זײַנע אָדערן און, אַזוי װי מיט אַ גאָמקע, זאַפּט אײַן דער גוף דאָס בלאָטיקע װאַסער.
פּלוצלינג דערזעט נתנאל אַ פּינטל ליכטל מיט דער גרייס פֿון אַן אויג. ער האָט עס נאָכגעפֿאָלגט. וואָס טיפֿער ער איז געשװוּמען אַלץ מערער האָבן אים די אויערן װײ געטאָן צוליבן וואַסערדרוק, און אַלץ שווערער איז אים געווען דאָס האַלטן זײַן אָטעם.
דאָס פּינטעלע ליכט האָט אים געפֿירט ווײַטער אָראָפּ ביז ס’האָט זיך אַנטפּלעקט פֿאַר אים אַ שטיבל מיט אַ גרױסן אָפֿענעם אײַזערנעם טויער. נתנאל איז גלײַך אַרײַן און דערזען ווי ס’ברענט אַ נר תּמיד, וואָס פֿון דעם ליכטעלע העלט אַרויס אַזאַ שײַן, װאָס באַלײַכט דאָס גאַנצע שטיבל. וירא והנה הסנה בער באש והסנה איננו אכל [און ער האָט געזען, ערשט דער דאָרן ברענט אין פֿײַער, און דער דאָרן ווערט נישט פֿאַרברענט] — אינטערעסאַנט װי דאָס ליכט ברענט דאָ אונטערן וואַסער! האָט נתנאל געגאַפֿט. דאָ מוז זײַן אַ הייליק אָרט. כי המקום אשר אתה אומד עליו אדמת קדש הוא [וואָרום דאָס אָרט וואָס דו שטייסט אויף אים, דאָס איז הייליקע ערד].
נאָך מער טשיקאַװע איז װאָס ס‘איז נתנאל’ען מער נישט געװען נייטיק צו אָטעמען, ווי ער וואָלט אַלײן פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ פֿיש. אַלע זײַנע חושים האָבן גענומען אַרבעטן ווי אויף דער ערד. „נתנאל, נתנאל,‟ האָט ער דערהערט ווי אַ קול שעפּשעט צו אים פֿונעם נר תּמיד.
„הנני. דאָ בין איך. ווער רעדט?‟ האָט נתנאל געפֿרעגט מיט אַ ציטערדיקן קול.
„איך בין דער גאָט פֿון דײַנע אָבֿות,‟ האָט דאָס קול געברומט. „פֿון דײַנע טאַטע־מאַמע, חיים און צפּורה, פֿון דײַנע זיידעס, שמשון ד״ר גאָרדאַ און יאַנקל, אַזש ביז אָדם הראשון.‟
ס’איז באַפֿאַלן נתנאל’ען אַ טויט־שרעק. ער איז געפֿאַלן אויף די קני און באַהאַלטן זײַן פּנים מיט די הענט.
„האָב קיין מורא נישט, נתנאל. אין אָט דעם שטיבל ליגט דײַן זײדע, דאָקטער גאָרדאַ,‟ האָט דאָס קול אים געטרייסט און געזיפֿצט. „אײַ, עס שאַט דער וועלט, נתנאל, װען דער מענטש איז פֿאַרזאָרגט און דערווײַטערט פֿון זיך. וויל איך דעראיבער, אַז דו זאָלסט זײַן מײַן שליח צו באַפֿרײַען דעם מענטשן פֿון זײַן שלאַקפֿערײַ, וואָס ער האָט אַליין גענומען אויף זיך.‟
„אָבער ווער בין איך, איך זאָל קענען אויספֿירן אַזאַ שליחות? איך בין דען משה רבינו, איך בין דאָך אַ פּשוטער ייִד,‟ האָט נתנאל זיך פֿאַרענטפֿערט מיט אַ געװײן.
„נתנאל, אַפֿילו משה רבינו האָט געקווענקלט ווען איך האָב אים גערופֿן, האָב איך דיר דען נישט געשאָנקען קיין אייבערכּוח?? ניץ עס! און זײַ וויסן, אַז דו ביסט נישט אַליין, איך וועל דיר ווײַזן דעם װעג.‟
דער נר תּמיד האָט זיך כּהרף־עין אויסגעלאָשן. נתנאל האָט דערפֿילט אַ שוועריקייט אין גוף, אַ ווייטיק אין די לונגען. ער האָט געמוזט װידער אָטעמען. האָט ער זיך אַרומגעדרייט צום טויער… פֿאַרשלאָסן! האָט ער אַ שוווּם געטאָן אויף צוריק און דער נר תּמיד האָט געטאָן אַ פֿלאַקער און אויף דער רעכטער זײַט פֿון שטיבל האָט זיך באַוויזן די מצבֿה פֿון זײַן זיידן דעם דאָקטער. נתנאל האָט געכאַפּט די מצבֿה פֿון ביידע זײַטן און איז אין איינעם מיט איר אַנידערגעפֿאַלן אויף דער ערד און ס’האָט זיך גענומען שאָקלען דאָס שטיבל.
דערװײַל איז דוד אַרומגעשוווּמען אין טײַך. פֿון דער ווײַטנס, דאָרט וווּ ער האָט געזען נתנאל’ען צום לעצטן מאָל, האָבן בלעזלעך זיך גענומען פֿורעמען און ס’האָט זיך אָנגעהויבן דרייען דאָס וואַסער; די כוואַליעס, וואָס האָבן פֿריִער געפּליעסקעט אויפֿן ברעג, זענען קלענער געוואָרן און זיך אין גאַנצן אײַנגעשטילט. אַפֿילו די פֿייגעלעך האָבן אויפֿגעהערט זינגען.
„אַ וואַסער־ווירבל!?‟ האָט דוד סוף־כּל־סוף דערפֿילט ווי זײַן גוף ווערט געצויגן אַהין ווי צו אַ מאַגנעט. ער האָט פּראָבירט שװימען מיט אַלע כּוחות צום ברעג, נאָר די צוצי־קראַפֿט פֿון דער ווערבלקע איז געווען צו שטאַרק, האָבן אַלע זײַנע מוסקעלן זיך באַלד אויסגעמוטשעט און דוד האָט זיך געלאָזט ציִען אַהין.
דאָס וואַסער האָט דודן געװאָרפֿן הין און צוריק. דער טײַך איז בשעת־מעשׂה אײַנגעשרומפּן געוואָרן, דאָס וואַסער איז אָפּגעצאַפּט געוואָרן אין דער ערד דורכן שטיבל, וואָס ליגט האַלב־אײַנגעזונקען אויף אַ זײַט פֿון ווערבלקע, ווי דאָס שטיבל וואָלט געוואָרן אַ לויתן און געוואָלט אויסטרינקען דעם גאַנצן טײַך. דוד ווערט צום טייל אַרײַנגעצויגן אין שטיבל מיט די לעצטע שטראָמען וואַסער, זײַנע שטאַרקע האָריקע הענט האָבן קוים געקענט האַלטן דעם אײַזערנעם טויער, װאָס ליגט אויף דער ערד פֿאַרן שטיבל — און אַזוי אַרום איז ער אין איינעם מיטן טויער אײַנגעשלונגען געוואָרן אין דער ערד, ותפתח הארץ את־פיה ותבלע אתם [און די ערד האָט געעפֿנט איר מויל און האָט זיי אײַנגעשלונגען].
שטיל. די פֿייגעלעך האָבן ווידער גענומען פֿײַפֿן שוין עפּעס אַ באַקאַנטן ניגון. דער טײַך איז אָפּגעצאַפּט געוואָרן, אויף דער ערד וואַלגערן זיך שטיקער מצבֿות און אוהלים פֿונעם אַלטן בית־עלום. די וואָלקנקלעך איבערן טײַכל זענען זיך צעגאַנגען, נאָר אינעם הייליקן שטיבל — ברענט װידער דער נר תּמיד.
Click here for the rest of the article...